Özet                                                     

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin siyaset ve yönetim mekanizmasında sayısız görevler üstlenen büyük devlet adamı, tarihçi, sosyolog, hukukçu, edib ve şair Ahmed Cevdet Paşa, Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliye başkanlığı, Şûrâ-yı Devlet üyeliği, Adliye, Evkaf, Maârif, Dâhiliye ve Ticaret nâzırlıklarının yanı sıra Bosna ve Kozan’da üstlendiği müfettişlik görevleri ile de devlete büyük hizmetleri dokunmuş bir şahsiyettir. Osmanlı Devleti’nde çeşitli bakanlıklarda görev yapan Ahmed Cevdet Paşa sadece sıradan bir devlet adamı olmakla kalmamış, Osmanlı Devleti’nin vak’anüvisliği görevini üstlenmiş, 1848 yılında kurulan İstanbul Dârülmuallimîni’nde müdürlük yapmış, 1851 yılında kurulan Encümen-i Dâniş’te görev üstlenmiş, 1854 yılında kurulan Şirket-i Hayriye’nin kuruluşunda rol oynamış, Osmanlı medeni kanunu olan Mecelle’nin hazırlanması sürecinde de heyet başkanlığı yapmış bir Osmanlı aydını olarak karşımıza çıkmaktadır.

Osmanlı Devleti’nin dağılma dönemi içerisinde bulunduğu ve Balkanlarda büyük kaynamaların yaşandığı XIX. yüzyılın ikinci yarısında Tanzimat uygulamalarından rahatsız olan Bosna halkının asayişe kavuşturulması ve askerlik meselesi başta olmak üzere sorunların giderilmesi için Bosna’ya müfettiş olarak görevlendirilen Ahmed Cevdet Efendi (1866’dan sonra Paşa) yaklaşık 2 yıl boyunca da burada görev yapmıştır. Neredeyse 20 yıldır siyasi istikrarsızlık içerisinde çalkalanan ve huzursuzluğun hat safhada olduğu Bosna topraklarına yeniden asayiş ve düzeni getiren kişi Ahmed Cevdet olmuştur.

Söz konusu çalışmada sadece Osmanlı Devleti için değil Bosna tarihi için de önemli bir şahsiyet olan Ahmed Cevdet Efendi (Paşa)’nin müfettişlik görevinde bulunduğu 1863 – 1864 yıllarında Bosna’daki mevcut durum ve kendisinin müfettişlik dönemindeki başarılı icraatları ele alınmakta ve Cevdet Paşa’nın yapmış olduğu faaliyetler ekseninde devletlerin iktidarının sadece askeri yöntemlerle sağlanamayacağı, halkın görüş ve düşüncelerine önem verilerek de sorunların aşılabileceğine dair güzel bir örnek sunulmaya çalışılmaktadır. Çalışmada ana kaynaklar olarak bizzat Cevdet Paşa’nın kaleme almış olduğu eserler ve dönemin arşiv belgeleri kullanılmaktadır.

Abstract

Ahmed Cevdet Pasha, who took on a lot of duties in politics and administration of the Ottoman Empire in the second half of the 19th century, was a great statesman, historian, sociologist, legist, man of letters, and poet. He served his state as President of the Supreme Court of Appeal and Member of the Council of State as well as in various positions in the Ministry of Justice, the Ministry of Foundations, the Ministry of Education, the Ministry of Internal Affairs, and the Ministry of Commerce. Moreover, he was also an inspector in Bosnia and Kozan. Ahmed Cevdet Pasha, who held office in various ministries of the Ottoman Empire, was not only a statesman but also a historiographer of the Ottoman Empire. He was the manager of Istanbul Teacher Training School (Dârülmuallimin) set up in 1848, took on a duty in the Council of Science (Encümen-i Dâniş) set up in 1851, played a role in the establishment of Şirket-i Hayriye [Steamship Company] set up in 1854, and chaired the commission preparing Mecelle, the Ottoman code of civil law.

Ahmed Cevdet Efendi (Ahmet Cevdet Pasha as of 1866) worked as an inspector in Bosnia for almost two years after he was appointed to there to ensure public security and eliminate problems (especially military issues) in Bosnia where people were uneasy about Tanzimat practices in the second half of the 19th century when the Ottoman Empire was experiencing dissolution and there were serious uproars. It was Ahmed Cevdet who ensured public security and order again in Bosnia where political instability and unrest had been at the highest level for almost 20 years.

The present study deals with the situation in Bosnia between 1863 and 1864 when Ahmed Cevdet Efendi (Pasha), who was an important figure for not only the Ottoman Empire but also the history of Bosnia, served as an inspector there and his successful actions in that period and presents a good example to the fact that the power of a state is not manifested through military methods alone, and problems in an area may be overcome by attaching importance to people’s opinions on the basis of the actions taken by Cevdet Pasha. The main resources used in the study are the works written by Cevdet Pasha and archive documents dating back to the above-mentioned period.

Anahtar Kelimeler: Ahmed Cevdet Paşa, Osmanlı Devleti, Bosna-Hersek, Tanzimat Devri, Islahat

Keywords: Ahmed Cevdet Pasha, Ottoman Empire, Bosnia-Herzegovina, Tanzimat Era, Reform